MANDA YETİŞTİRİCİLİĞİ

Manda, sığıra göre geç ilerleyen bir hayvandır. Gelişme 6.yaşa kadar devam etmektedir.
Ömürleri 30 sene kadardır. Cinsi olgunluğa ulaşma yaşı sığırdan geçtir; bundan ötürü 1 yaşına
kadar erkek ve dişi mandalar bir arada tutulabilmektedirler. Manda düveleri 13-14 ay
yaştayken cinsi olgunluğa ulaşır. Bu amaçla manda düveleri 22-24 ay yaştayken
tohumlanabilir verilebilir. (sığırlarda bulunduğu gibi manda düveleri de ergin canlı ağırlıklarının
¾’üne ulaştığında tohumlanabilir. Fakat erken yaşta elde edilen gebeliklerde yeterince
beslenememe neticesinde ilerleme geriliği, çok düşük süt verimi alınması riski göz önünde
tutulmalıdır.)

Erkek mandalar ise 20-21 ay yaştan sonra boğa olarak 5-6 yaşa kadar
kullanılabilirler. Boğaların damızlıkta kalma yaşı 2-15 senedır.Manda ineklerinde sinirlilik
sığırlardaki kadar dikkat çekici değildir ve sinirlilik devresi daha sakin geçer. Kızgın olan
mandada, ineklerde bulunduğu gibi diğer manda ineklerinin kendi üstüne sıçramasına izin
verme yada diğer manda ineklerin üstüne kendisinin sıçraması gibi bulguları her vakit
görmek olası olmamaktadır.
Kızgın olan mandada bulgular, süt veriminde azalma, hareketlilik ve tedirginlik,
vulvanın ödemli bir hal alması, çara akıntısının gelmesi ve boğanın sıksık sinirli mandanın
peşinde dolaşması gibi bulgular bulunur. (sonuncu hariç diğer bulguları her vakit görmek
olası değildir.

Mandada sinirlilığı en basit yöntem, arama boğası kullanmaktır.
Mandaların gebelik vakitleri ırk, iklim, yetiştirildiği ülke gibi hallere göre 299-346
gün arasında değişmekle birlikte ortalama olarak 10.5 ay yada 315-319 gün Gebelik rektal
muayene ile saptanabildiği gibi sütteki farklılikle de 20 gün gibi çok erken olarak da
saptanabilmektedir. Doğum sığırlara göre daha basit ve kısa vakitde gerçekleşmektedir.
Bunda manda sağrısının düşük ve geniş olmasının mühim rolü vardır. Doğum vakitsi, doğum
kanallarının gevşemesi, malağın dışarıya çıkarılması ve plasentanın atılması dahil ortalama
302 dakikadır. (yaklaşık 5 saat) Sığırda ise bu vakit ortalama 540 dakikadır. (yaklaşık 9 saat)
Manda plasentası yapı olarak sığır plasentası gibidir ve ortalama olarak 3.22 kg ağırlığındadır.

Doğumdan sonra dölyatağının eski durumuna dönmesi amacıyla lüzumen vakit 15-67 gün yada ortalama
olarak 39 gün kadardır.İkiz doğum mandada çok nadir olup yavru atmayla sonuçlanma
olasılığı yüksek olması bundan ötürü manda yetiştiriciliğinde istenmemektedir.

MANDADA BAKIM VE BESLEME:

Manda farklı etraf koşullarında dahi yetiştiricisini
tatmin edebilecek derecede uyum kabiliyeti ve verime sahip olan, son derece kanaatkar bir
hayvandır. Sığırla kıyaslandığında daha sert mizaçlı ve huysuz olsa da kısa vakitde bakıcısına
alışmaktadır.

Genellikle niteliğiz, hacimli kaba yemleri çok iyi değerlendirir. Hayvan
yetiştiriciliğinde yem mühim bir unsurdur. Giderlerin büyük bir bölümünü yemler
oluşturmaktadır. Kaba yemler amacıylade niteliği düşük, sellüloz seviyesi yüksek olan yemler en
ucuz yemlerdir. Mandalar bu gibi yemleri severek yedikleri gibi o oranda da verime
dönüştürürler.. Bataklık ve sazlık meralarda, ucuz kaba yemlerin bulunduğu bölgelerde manda
yetiştiriciliği son derece ekonomiktir. Yapılan çalışmalar mandanın kesif yem kullanımının
sığırdan daha az, kaba yem kullanımının ise daha çok bulunduğunu göstermektedir. Gebe
mandalarda gebeliğin son iki ayına kadar kaba yem problemi olmadığı prosese ek bir yem
vermeye lüzum yoktur. Ek yemleme gebeliğin son iki ayında 1.5-2kg kadar kesif yem
verilmesi şeklinde olmalıdır. Gebe mandaların doğumlarına 2-3 gün kalana kadar meraya
çıkarılmalarının bir sakıncası bulunmamaktadır.

Fakat merada doğurması olasılığına karşı,
bu vakit amacıylade padokta yada olasıysa ayrılmış doğum bölmesinde tutulması ana ve
malağının sağlığı yönünden daha ideal olur.Uygun bir şekilde yemleme yapılması, kaba ve
kesif yemlerin ne miktarda verileceğinin bilinmesine lüzum vardır. Yaşama payının tamamı ve
verim payının bir alanı işletmedeki kaba yemlerden karşılanması lüzumlidir. Verim payı amacıyla
ihtiyaç duyulan enerji miktarı saptanırken sütteki yağ seviyesi öneme alınmalıdır. Manda sütünde ortalama yağ seviyesi %8dir. Süt yemi hazırlanırken %8 yağlı süte göre rasyon
hazırlanmalıdır. Manda, suyu çok seven bir hayvandır. Derisinin koyu renkli, kalın ve deri altı
ter bezlerinin az olması nedeniyle sıcak yaz günlerinde beden sıcaklığı yükselir; bundan ötürü
hayvan çok rahatsız olur ve verimi düşer.

Bu amaçla mandanın serinlemesi amacıyla bulunduğu
yerde göl, gölet, deniz, ırmak ve bataklık gibi su kaynağının olması lüzumir. Bu gibi su
kaynağının bulunmadığı yerlerde 2-3m derinliğe kadar eğimli rahat rahat yüzebilecekleri
büyüklükte bir havuzun olması yada hiç olmazsa duş düzeneğinin bulunması yada üzerlerinin
hortum v.b. araçlarla ıslatılması lüzumlidir.